اسهال خونی
اسهال خونی \eshāl-e xūnī\، اختلالی عفونی که ویژگی آن التهاب روده، درد شکمی و زورپیچ، و اسهال (ه م) با مدفوعی غالباً دارای خون و بلغم است. دو نوع اصلی اسهال خونی وجود دارد: 1. اسهال خونی باسیلی یا شیگِلّوز؛ 2. اسهال خونی آمیبی یا آمیبیازِ روده‌ای.
اسهال خونی باسیلی یا شیگلوز را باسیلهای جنس شیگِلّا ایجاد می‌کنند. چنین برآورد شده است که در برخی مناطق گرمسیر، 80٪ کودکان زیر 5 سال دچار اسهال خونی باسیلی می‌شوند. علامتهای آن از حمله‌ای خفیف تا آغاز ناگهانی اسهالی شدید، که به‌سبب کم‌آبی بدن و مسمومیت با سموم باکتریایی به مرگ می‌انجامد، تغییر می‌کند. این بیماری پس‌از یک دورۀ نهفتگی (کمون) یک تا شش‌روزه، ناگهان با تب و دفع پیاپی مدفوع آبکی، که ممکن است حاوی خون باشد، بروز می‌کند. زورپیچ و استفراغ نیز ممکن است رخ دهد، و به‌سبب از دست رفتن حجم زیادی از مایعات بدن، کم‌آبی به‌سرعت آشکار می‌شود. در مراحل پیشرفتۀ بیماری، زخمهای مزمن رودۀ بزرگ سبب تولید مدفوع خونی می‌شود. در این نوع اسهال خونی، شدیدترین عفونتها را باسیلهایی پدید می‌آورند که بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دیده می‌شوند.
درمان اسهال خونی باسیلی با آنتی‌بیوتیکهایی چون تِتراسایکلین صورت می‌گیرد. برای درمان، تجویز فراوان مایعات، و در برخی موارد که بیمار به‌شدت دچار کم‌آبی شده، حتى انتقال خون نیز لازم است. میزان مرگ‌ومیر ناشی از این نوع بیماری در میان نوزادان و سالمندان فراوان است.
اسهال خونی آمیبی یا آمیبیاز روده‌ای را سازوارۀ تک‌یاخته‌ایِ اِنتاموئِبا هیستولیتیکا پدید می‌آورد. این شکل اسهال خونی معمولاً مزمن‌تر و بی‌سروصداتر از بیماری باسیلی است و درمان آن نیز دشوارتر است؛ زیرا سازوارۀ عامل آن در دو شکل متحرک و کیستی یافت می‌شود که هریک دورۀ متفاوتی از بیماری را پدید می‌آورند. شکل کیستی بیماری مزمنی ایجاد می‌کند که ویژگی آن، دوره‌های متناوبی از اسهال و انقباضهای شکمی است. مدفوع خونی نیز در برخی بیماران دیده می‌شود. نوع مزمن بسیار معمول‌تر است و ویـژگی آن، دوره‌های پیاپی خاموشی بیماری و عود علامتها ست. شکل مزمن نیز ممکن است زخمهایی در رودۀ بزرگ ایجاد کند. درمان هر دو شکل اسهال خونی آمیبی با اِمِتین، دیودوکین و دیگر داروهایی است که به‌طور اختصاصی، انگل آمیبی را ــ که در روده‌ها رشد می‌کند ــ از میان می‌برند. انتقال هر دو شکل باسیلی و آمیبی اسهال خونی معمولاً از طریق خوردن غذا یا نوشیدن آبی رخ می‌دهد که با مدفوع انسانِ ناقل عامل عفونت‌زا آلوده شده است؛ برای نمونه، غذایی که فرد آلوده با دستهای نَشُسته تهیه می‌کند. گسترش اسهال خونی آمیبی بیشتر توسط کسانی صورت می‌گیرد که ناقل بیماری‌اند، اما در آن زمان، علامتی از بیماری نشان نمی‌دهند. این بیماری هنگامی همه‌گیر می‌شود که انسانها در محیطی با کمترین امکانات بهداشتی تجمع داشته باشند، ازجمله اردوگاههای اسیران جنگی، به‌ویژه آنها که در مناطق دارای آب‌و‌هوای گرمسیرند.
مآخذ
Americana, 2006; Britannica, 2008; Columbia, 6th edition; Encarta, 2008.